Poznaj instrumenty prawne służące ograniczeniu emisji dwutlenku węgla
Ziemia się ociepla (od 1850 roku ociepliła się o 1,2 stopnia Celsjusza) i mamy konsensus naukowy – 97% naukowców aktywnie publikujących w dziedzinie klimatu zgadza się, że zmiany klimatyczne są spowodowane działalnością człowieka – spalaniem paliw kopalnych. Jest źle – już widzimy skutki zmian klimatu – susze, ulewne deszcze, tornada, topnienie lodowców, wzrost poziomu morza, topnienie wiecznej zmarzliny, ale wciąż możemy to naprawić!
Czego więc możesz się spodziewać po tym artykule? Dowiesz się, kogo dotyczy i na czym dokładnie polega raportowanie śladu węglowego, poznasz podstawy prawne i wskaźniki. Następnie przyjrzymy się kontekstowi politycznemu i taksonomii oraz przedstawimy Cele Zrównoważonego Rozwoju. Życzymy miłej zabawy!
Spis treści
Jak można złagodzić zmiany klimatu
Istnieje wiele sposobów działania na rzecz łagodzenia zmian klimatu. W tym artykule skupimy się na instrumentach prawnych, ale bez obaw – zostaw garnitur w szafie, wskocz w trampki i do dzieła!
W ostatnich miesiącach coraz częściej słyszymy o tym, że prawo europejskie wymaga od firm raportowania ich śladu węglowego.
Kto powinien raportować swój ślad węglowy?
Zgodnie z prawem UE, według dyrektywy CSRD, do corocznego raportowania śladu węglowego zobowiązane są firmy:
- Od 1 stycznia 2024 r., duże przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (zatrudniające ponad 500 pracowników) podlegające już pod NFRD, z ujawnianiem danych w 2025 r;
- Od 1 stycznia 2025 r., duże przedsiębiorstwa nie podlegające obecnie pod KPRU (zatrudniające ponad 250 pracowników i/lub posiadające 40 mln EUR obrotu i/lub 20 mln EUR aktywów ogółem), z ujawnieniem informacji w 2026 r;
- Od 1 stycznia 2026 r. dla MŚP i innych spółek giełdowych, z ujawnieniem informacji w 2027 r. W okresie przejściowym MŚP będą mogły skorzystać z klauzuli „opt-out”, co oznacza, że będą zwolnione z obowiązku stosowania dyrektywy do 2028 roku.
Jednak wiele firm, pomimo niespełnienia powyższych kryteriów, jest lub będzie zmuszonych do obliczania swojego śladu węglowego, ponieważ będzie to oczekiwanie klientów, inwestorów i instytucji finansowych.
Warto spojrzeć na raportowanie nie jako na obowiązek narzucony przez organizacje międzynarodowe, ale jako na pole do rozwoju firmy. Obliczenie śladu węglowego przyniesie firmie szereg korzyści.
W obecnym kształcie standardy dotyczące tego jak mierzyć ślad węglowy dają nam dość ogólne ramy. W przypadku emisji bezpośrednich na poziomie przedsiębiorstw większość parametrów związanych z danymi niezbędnymi do obliczeń jest dostępna. Wyzwaniem jest ślad węglowy w zakresie 3 zarówno organizacji jak i produktu. Tutaj wchodzimy w obszar szacowania i niezbędne jest wytworzenie standardów dedykowanych danym branżom czy sektorom, aby polepszyć jakość obliczeń oraz zapewnić ich porównywalność.
Czego dotyczy raportowanie niefinansowe?
Raport/oświadczenie na temat informacji niefinansowych powinien zawierać informacje – w stopniu niezbędnym do zrozumienia rozwoju, wyników i sytuacji jednostki oraz wpływu jej działalności, dotyczące co najmniej kwestii:
- środowiskowych (w tym emisje gazów cieplarnianych)
- zagadnień społecznych i pracowniczych
- poszanowania praw człowieka
- przeciwdziałania korupcji i łapownictwu
Wytyczne są zbieżne z dyrektywą 2014/95/EU (NFDR) i zaleceniami TCFD, są one niewiążące, ale zgodnie zaleceniem ESMA (Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych), organy nadzorcze poszczególnych państw członkowskich powinny dokonywać oceny w oparciu o wskazane wytyczne.
Tymczasem skupmy się na śladzie węglowym, kluczowym elemencie całego raportu niefinansowego.
Dziś firmy zobowiązane do raportowania śladu węglowego są zobowiązane do raportowania emisji w Zakresach 1 i 2. Od 2024 roku obowiązek ten obejmie Zakres 3 – wszystkie pośrednie emisje z działalności organizacji.
Więcej: https://www.iso.org/standard/38381.html
Jakie są trzy zakresy śladu węglowego?
Ślad węglowy wyrażany jest w trzech zakresach:
- Zakres 1 to wszystkie bezpośrednie działania, które przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych: spalanie paliw w źródłach stacjonarnych lub mobilnych, które posiada lub nadzoruje firma, emisja gazów w wyniku procesów technologicznych oraz emisje niezorganizowane.
- Zakres 2 to energia niezbędna do funkcjonowania przedsiębiorstwa, dostarczona z zewnątrz. Są to zatem pośrednie emisje energetyczne, powstałe w wyniku zużywania energii elektrycznej, cieplnej, pary lub chłodu dostarczanych od dostawców.
- Zakres 3 dzieli się na 2 obszary i łącznie 15 kategorii.
1. Upstream – czyli te emisje, które wraz z 1 i 2 zakresem wytwarzane są do momentu wytworzenia gotowego produktu wraz z logistyką, podróżami służbowymi (od kołyski do bramy),
2. Downstream – czyli emisje związane z dalszym życiem danego produktu, jego transport, użytkowanie, a także to jak będą składowane odpady (od kołyski do grobu).
Wszystkie trzy zakresy wskazują na całkowitą ilość emitowanych przez jednostkę gazów cieplarnianych.
Jaka jest różnica między emisją upstream a downstream?
⬆️ Upstream:
- Zakupione surowce i usługi (np. sprzęt biurowy, woda, itp.)
- Dobra kapitałowe
- Emisje związane z energią i paliwami nie ujęte w zakresie 1 i 2
- Transport i dystrybucja prowadzone pojazdami lub urządzeniami niebędącymi własnością bądź pod kontrolą organizacji
- Utylizacja odpadów
- Podróże służbowe
- Dojazdy pracowników do pracy
- Emisje związane z obsługą wynajętych aktywów nieobjęte zakresem 1 i 2
⬇️ Downstream:
- Transport i dystrybucja produktów
- Przetwarzanie sprzedanych produktów
- Użytkowanie sprzedanych produktów
- Postępowanie ze sprzedanymi wyrobami po ich zużyciu
- Wynajęte aktywa nieujęte w zakresie 1 i 2
- Franczyzy
- Inwestycje
Jak we właściwy sposób przeprowadzić ocenę śladu węglowego?
Emisje firmy/organizacji – wiesz już, że są one ujęte jako emisje zakresu 1, 2 i 3. Istotne jest jednak prawidłowe opisanie emisji, aby można było porównać organizację z innymi – mówimy o wskaźnikach.
To, o czym musimy pamiętać to:
- określenie okresu, którego dotyczy raport: najczęściej jest to rok kalendarzowy od 1 stycznia do 31 grudnia;
- dokładne granice przedsiębiorstwa, jeśli składa się ono z więcej niż jednej firmy;
- rok bazowy, do którego będziemy się odnosić planując scenariusze redukcji.
- Pierwszą interesującą nas liczbą jest całkowita emisja firmy. Będą one wyrażone w jednostce masy (czyli tonach), podzielone na trzy zakresy.
Jakie są inne wskaźniki emisji dwutlenku węgla?
- emisje na $ 1M obrotu (turnover albo reve)
- emisje na jednego pracownika
Kolejne wskaźniki dotyczą bezpośrednio branży, w której działa firma:
- dla firm produkujących ciastka będą to emisje na 1kg wyprodukowanych ciastek
- dla firmy produkującej oprogramowanie będą to emisje na użytkownika
- dla firmy budującej drogi będą to emisje na 1km owej drogi
Czym jest ślad węglowy produktu?
Pamiętaj, że emisje organizacji nie są jedynym sposobem na ilościowe określenie śladu węglowego. Innym sposobem jest obliczenie śladu węglowego produktu:
LCA (Life Cycle Analysis)
- cradle to Gate (od kołyski do bramy): Zakres, który uwzględnia cykl życia produktu od wydobycia surowców, transportu i procesów produkcyjnych, aż do opuszczenia bramy fabryki
- cradle to grave (od kołyski do grobu): rozszerzony zakres cradle to gate, który obejmuje również użytkowanie, utylizację, ponowne użycie lub recykling)
Obliczyliśmy emisję naszej organizacji. Co dalej?
Obliczenia to pierwszy krok. Jak mówi znane powiedzenie, aby coś zmienić, trzeba to zmierzyć. Dzięki danym dotyczącym śladu węglowego możemy skutecznie stworzyć strategię redukcji emisji gazów cieplarnianych.
A co z nieredukowalnymi emisjami?
Te emisje trzeba zrównoważyć lub mówiąc prościej: firma musi wykupić kredyty węglowe, które finansują wychwytywanie węgla z atmosfery.
Spójrzmy szerzej – kiedy rząd i politycy mówią o klimacie? Gotowi na podróż w czasie?
COP1 - Rio De Janeiro 1992
W 1992 w Rio de Janeiro odbył się pierwszy Szczyt Ziemi ONZ, podczas którego 197 państw podpisało Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC)
- Konwencja ustalała założenia międzynarodowej współpracy w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych nie wprowadzała konkretnych nakazów
- Ustalono coroczne odbywanie się konferencji stron (ang. Conference of Parties – COP), podczas których dokonuje się przeglądu realizacji postanowień Konwencji
COP3 - Kioto 1997
Kolejnym istotnym szczytem był COP3 w Kioto (1997), podczas którego:
- Wynegocjowano protokół uzupełniający do UNFCCC – dokument obligujący kraje uprzemysłowione do redukcji emisji gazów powodujących efekt cieplarniany o 5,2 %. do 2012 r. w porównaniu z 1990 r.
- Protokół do dziś ratyfikowało 141 państw odpowiadających za 61 proc. emisji
- Dokumentu nie ratyfikowały m.in. Stany Zjednoczone – drugi największy emitent na świecie, a w 2011 r. odstąpiła od niego Kanada
COP21 - Paryż 2015
Przełomowym wydarzeniem był COP21 w Paryżu (2015) podczas którego powstał pierwszy, uniwersalny i najważniejszy dokument dotyczący zmian klimatu – Porozumienie Paryskie
Zostało podpisane przez 197 stron, ratyfikowane przez 188 państw i sprowadza się do jednego głównego celu: powstrzymania wzrostu średniej temperatury na Ziemi zdecydowanie poniżej 2 st. C w porównaniu do czasów sprzed epoki przemysłowej oraz dążenie do ograniczenia tego wzrostu do 1,5 st. C. Ma to ścisły związek z punktami krytycznymi, których przekroczenie wywoła nieodwracalne zmiany w klimacie Ziemi. Dodatkowo, Porozumienie Paryskie zakłada adaptację i ograniczanie skutków zmian klimatu, wzmacnianie odporności i niskoemisyjnego rozwoju w sposób, który nie ogranicza produkcji pożywienia, oraz uwzględnienie zgodności działań sektora finansowego z celami klimatycznymi.
COP26 2021
Tu czeka nas “niespodzianka” – mimo że mottem przewodnim dwutygodniowej konferencji było hasło “Działajmy teraz”, jej zobowiązania wciąż nie zapewniają nam bezpiecznej przyszłości…
Kraje wciąż podpisują kolejne zobowiązania wybiórczo, większość deklaracji podlega autokontroli i nie jest prawnie wiążąca. Dużą część konferencji poświęcono programowi ograniczenia emisji metanu o 30 proc. do 2030 r., lecz do inicjatywy przystąpiło tylko 100 krajów, dodatkowo bez trzech ogromnych emitentów – Chin, Rosji i Indii.
Europa nie oglądając się na resztę świata robi swoje i tworzy Europejski Zielony Ład.
Czym jest Europejski Zielony Ład
Głównym jego celem jest osiągnięcie Neutralności Klimatycznej przez Europę do 2050. Ponadto, Zielony Ład ma pomóc zmienić UE w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę:
- która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto,
- w której nastąpi oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów,
- w której żadna osoba ani żaden region nie pozostaną w tyle.
To ambitny plan, o którym więcej można przeczytać TUTAJ.
Jeśli cały Zielony Ład jest o przejściu na gospodarkę niskoemisyjną i osiągnięciu stanu zeroemisyjności przez Europę w 2050 roku, to musimy ten efekt zwymiarować w sposób uniwersalny, porównywalny między sektorami i przedsiębiorstwami. Do tego potrzebujemy przede wszystkim jednej miary, jaką jest ślad węglowy, ale także sprawozdawczości na poziomie przedsiębiorstw, aby monitorować efekty i postępy na ścieżce dekarbonizacji.
FIT FOR 55
Osiągnięcie takiego ambitnego celu musi pociągać za sobą zmianę w wielu obszarach gospodarki. Ogłoszony w zeszłym roku pakiet FIT for 55 jest zbiorem legislacyjnym mającym na celu osiągnięcie celu pośredniego na drodze do zeroemisyjności redukcji o 55% emisji w stosunku do roku bazowego 1990 w roku 2025.
W żadnej regulacji z powyższego pakietu nie pojawia się wprost wyrażony obowiązek liczenia i raportowania śladu węglowego, ale skoro cały pakiet jest o redukcji emisji to, żeby móc ją redukować, musimy to najpierw zmierzyć, prawda?
Dokładnie tak jest. Nawiązania do redukcji emisji pojawiają się w całym pakiecie FIT for 55. Zacznijmy od tego, który jest obowiązkowy dla ok. 12 tys. instalacji przemysłowych na terenie Europy, czyli Europejskiego Systemu Handlu Emisjami. Funkcjonuje od 2005 roku i jak pokazują analizy skutecznie zachęcił objęte nią instalacje do redukcji o 35% w stosunku do roku bazowego emisji w latach 2005-2019. Pakiet FIT for 55 wprowadza dodatkowe narzędzia pozwalające na “wymuszaniu” głębszej redukcji emisji w sektorach objętych ETS.
Drugim ważnym obszarem regulowanym w ramach pakietu FIT for 55 jest ten związany z efektywnością energetyczną i jakością paliw. Oba aspekty niezmiernie blisko łączą się z emisją gazów cieplarnianych. W nich zapisane są wymagania odnośnie redukcji emisji lub zawartości CO2 w paliwach.
Ważną regulacją w ramach pakietu jest ta dotycząca nowego podatku węglowego tzw. CBAM (carbon border adjustment mechanism) nadająca realny wymiar finansowy do śladu węglowego.
Czym jest niefinansowa sprawozdawczość regulacyjna?
Osobną grupę regulacji stanowią te związane z raportowaniem niefinansowym. Dotyczą one bezpośrednio podmiotów gospodarczych na terenie UE oraz pośrednio poprzez szereg regulacji dotyczących sektora finansowego, który raportuje dane dotyczące swojego portfela, a tym samym wymaga od swoich klientów danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych.
Już teraz kładzie się nacisk na informacje związane z klimatem, co jest szczególnie widoczne w proponowanych przepisach dotyczących raportowania niefinansowego (tzw. CSRD) i raportowania w sektorze finansowym (SFRD) czy regulacjach dotyczących unijnej taksonomii.
MDG vs. SDG
Jakie są podobieństwa między celami zrównoważonego rozwoju a milenijnymi celami rozwoju? Opierając się na definicji zrównoważonego rozwoju, w 2000 roku państwa ONZ wyznaczyły 8 Milenijnych Celów Rozwoju, które miały zostać osiągnięte do 2015 roku. Głównym wyzwaniem było zmniejszenie skrajnego ubóstwa o połowę.
Podsumowanie postępów w realizacji Milenijnych Celów Rozwoju do 2015 roku:
- Znaczna część celów została zrealizowana.
- Dokonano znacznego postępu w ograniczaniu skrajnego ubóstwa i śmiertelności dzieci.
- Częściowo osiągnięto cel zwiększenia dostępu do edukacji i równości płci.
- Wezwano do rozszerzenia działań strategicznych w zakresie zdrowia.
- Dostrzeżono niedostateczne finansowanie zmiany daty, a także ogromną rolę innowacji i ekonomii w realizacji celów w przyszłości.
- Podkreślono, że zrównoważone środowisko powinno być głównym filarem agendy rozwoju po 2015 roku, w pełni zintegrowanym ze wszystkimi innymi celami.
Czym jest Agenda 2030 ONZ?
W 2015 państwa ONZ przyjęły nową Agendę Zrównoważonego Rozwoju. Tym razem cele skonstruowano tak, by mogły się pod nimi podpisać zarówno państwa rozwijające się, ale każde państwo, instytucja, biznes czy jednostka.
Dokument zawiera 17 celów, które są szczegółowo opisane za pomocą dokładnych 169 zadań oraz wskaźników. Cele te można podzielić na zasadzie 5P:
- People (SDG 1,2, 3,4, 5,6,) – dostęp do zasobów i usług, które są podstawowym prawem każdego człowieka. Spełnienie tych potrzeb warunkuje możliwość dalszego rozwoju.
- Prosperity (SDG 7,8,9,10,11,12) – dobrobyt, ściśle sprzężony ze zrównoważonym rozwojem gospodarczym, społecznym i technologicznym
- Planet (SDG 6, 14, 13, 15,) zagadnienia środowiskowe, wykorzystanie zasobów ziemskich i produkcja dóbr z poszanowaniem dla wszystkich ekosystemów.
- Peace (SDG 16) – zapewnienie pokoju na świecie
- Partnership (SDG 17) – cel ten podkreśla, że realizacja Agendy 2030 jest możliwa jedynie przy współpracy wszystkich, czyli państw, biznesu, instytucji, akademii zarówno na poziomie narodowym jak i międzynarodowym.
Od początku inauguracji Agendy 2030 w 2015 roku niestety nie zrobiliśmy oczekiwanych postępów w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju. Niestety, cel, który odniósł największy sukces to cel nr 9 – Innowacyjność, Przemysł, Infrastruktura.
Zmiana klimatu dzieje się na naszych oczach
Musimy podejmować wszelkie możliwe działania by osłabiać jej skutki, a najskuteczniejszym znanym dziś działaniem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych do atmosfery.
Instytucje międzynarodowe, w tym Unia Europejska wdrażają instrumenty prawne wspierające dekarbonizację – już wiesz, że nie wzięły się z Kosmosu, są możliwe do zrealizowania!
Jaka jest użyteczność budżetów węglowych?
Każdy rok zwłoki to zużycie budżetu węglowego, który pozostał nam do zatrzymania globalnego ocieplenia na poziomie 1,5 stopnia Celsjusza (jak mówi Porozumienie Paryskie). Im dłużej dziś nic nie robimy, tym bardziej drastyczne cięcia będziemy musieli wprowadzić w najbliższych latach. To będzie wyzwanie.
Ale hej!!! Żeby nie kończyć pesymistycznie, możemy obiecać, że następny odcinek będzie w całości poświęcony net zero – neutralności klimatycznej. DAMY RADĘ!
