Ślad węglowy żywności – gdzie naprawdę powstają emisje?
Jaki wpływ ma produkcja żywności na klimat?
Produkcja żywności odpowiada za niemal jedną trzecią (wg niektórych źródeł jedną czwartą) globalnych emisji gazów cieplarnianych. Według FAO, systemy rolno-spożywcze generują ok. 16,2 mld ton ekwiwalentu dwutlenku węgla rocznie, co czyni je jednym z głównych czynników napędzających zmiany klimatyczne.
To ogromne obciążenie środowiska wynika nie tylko z samych emisji, ale również z ogromnego zużycia surowców: 80% gruntów rolnych na świecie jest wykorzystywane do produkcji, a sektor rolny zużywa 70% globalnych zasobów słodkiej wody. Mimo że w debacie publicznej często podkreśla się rolę transportu, fakty pokazują coś innego: kluczowe procesy zachodzą na polu, pastwiskach i w hodowlach zwierząt, a nie w samym przewozie żywności do marketu.
Jakie produkty spożywcze mają największy ślad węglowy?
Największy ślad węglowy mają produkty pochodzenia zwierzęcego. Wołowina emituje średnio 60 kg CO₂e na kilogram, co oznacza ogromne obciążenie klimatu. Jagnięcina i baranina generują ok. 24 kg CO₂e/kg, wieprzowina – 7–12 kg CO₂e/kg, a drób – 6–10 kg CO₂e/kg.
Nabiał także ma większy ślad węglowy niż żywność roślinna: litr mleka krowiego wiąże się z emisją ok. 3 kg ekwiwalentu dwutlenku węgla, a kilogram sera – nawet 21 kg CO₂e. Dla porównania, szklanka mleka roślinnego (np. owsianego czy z grochu) to 71 g CO₂e, czyli ponad czterokrotnie mniej.
Jaki ślad węglowy mają produkty roślinne?
Warzywa, rośliny strączkowe, ryż czy orzechy – mają z reguły mniejszy ślad węglowy. Banany to ok. 0,7–1,5 kg CO₂e/kg, pomidory – 1,4–2,6 kg CO₂e/kg, a rośliny strączkowe – poniżej 2 kg CO₂e/kg. Najniższe wartości osiągają orzechy (ok. 0,3 kg CO₂e/kg). Produkcja kilograma wołowiny generuje zatem nawet 200 razy więcej emisji niż kilogram grochu.
Rolnictwo, nawozy i gazy cieplarniane inne niż CO₂
Ślad węglowy żywności wynika nie tylko z emisji dwutlenku węgla. Ogromne znaczenie mają również emisje metanu (CH₄) i podtlenku azotu (N₂O). Metan, produkowany głównie przez bydło i inne przeżuwacze, ma ponad 25 razy większy potencjał ocieplający niż CO₂ w perspektywie 100 lat. W krótszym horyzoncie 20 lat jego wpływ jest nawet 80 razy silniejszy. Podtlenek azotu, uwalniany podczas nawożenia pól, ma blisko 300 razy silniejsze oddziaływanie na atmosferę.
W rezultacie procesy takie jak wypas bydła, przygotowania paszy, palenie sawann czy intensywne nawożenie zwiększają całkowitą sumę emisji, które obciążają klimat.
Czy wylesianie i zmiana terenu mają wpływ na emisje?
Kolejnym kluczowym źródłem emisji jest zmiana terenu i wylesianie. Ogromne obszary Amazonii są wycinane pod uprawy soi i kukurydzy, które w większości trafiają jako pasza do zwierząt hodowlanych. To oznacza, że produkcja mięsa odpowiada zarówno za emisje z hodowli, jak i za utratę naturalnych pochłaniaczy dwutlenku węgla.
Pośrednio przyczynia się to także do problemów społecznych – od przesiedleń ludności po utratę źródeł utrzymania lokalnych społeczności.
Czy opakowania wpływają na ślad węglowy żywności?
Choć największe emisje generuje sama produkcja roślinna i zwierzęca, opakowania również mają wpływ na ślad węglowy. W zależności od użytych materiałów i procesu zagospodarowania odpadów, mogą one odpowiadać za kilka do kilkunastu procent emisji przypisanych produktowi. Plastik bywa paradoksalnie mniej emisyjny niż szkło, jeśli uwzględnimy przetwórstwo i transport, ale problemem jest jego recykling. Z kolei szkło czy aluminium, mimo wyższego śladu węglowego produkcji, lepiej wpisują się w systemy ponownego wykorzystania.
Przedsiębiorstwa spożywcze coraz częściej inwestują w eco-design – lżejsze, monomateriałowe opakowania lub rozwiązania wielokrotnego użytku. To oznacza konieczność nowych działań w całym łańcuchu dostaw, ale i szansę na zmniejszenie obciążenia klimatycznego.
Jak liczyć ślad węglowy żywności?
Do obliczania śladu węglowego produktów stosuje się metodologię LCA – Life Cycle Assessment. Analiza ta obejmuje różne etapy:
cradle to gate – od pozyskania surowców po wyjście produktu z gospodarstwa,
cradle to consumer – dodatkowo transport, przetwórstwo i sprzedaż w marketach,
cradle to grave – pełny cykl, łącznie z przechowywaniem, przygotowaniem posiłków i utylizacją.
Normy ISO 14040 i ISO 14044 wyznaczają standardy analizy, a w Europie coraz większą rolę odgrywają regulacje związane z dążeniem do neutralności klimatycznej.
Przykłady pokazują, że transport nie zawsze odpowiada za największy ślad. Import sałaty z Hiszpanii do Wielkiej Brytanii zimą może oznaczać mniejszy ślad węglowy niż jej lokalna produkcja w ogrzewanych szklarniach.
Czy marnotrawstwo i chłodnictwo to ciche źródła emisji?
Nie wolno pomijać kwestii strat żywności. Szacuje się, że jedna trzecia globalnej produkcji żywności trafia do kosza – oznacza to, że ekwiwalent dwutlenku węgla wyemitowany podczas uprawy, przetwórstwa, transportu i przechowywania nie służy nikomu.
Na dodatkowe emisje wpływają procesy przechowywania w chłodniach, konieczność transportu w kontrolowanej temperaturze czy przygotowania gotowych posiłków. Połów ryb, intensywne połowy przemysłowe czy marnotrawstwo mięsa dodatkowo zwiększają całkowitą sumę emisji sektora.
Jakie są możliwości redukcji śladu węglowego żywności?
Choć to produkcja determinuje główny ślad węglowy, wybory konsumenckie mają ogromne znaczenie. Największą zmianę przynosi ograniczenie spożycia mięsa, szczególnie czerwonego, i produktów mlecznych. Już jeden dzień bez mięsa i nabiału tygodniowo może obniżyć emisje w stopniu porównywalnym z całkowitą rezygnacją z produktów o zerowych „food miles”, czyli pochodzących z lokalnych źródeł.
Konsumenci mogą wpływać także na emisje poprzez unikanie marnowania jedzenia – szacuje się, że nawet jedna trzecia światowej produkcji żywności trafia do kosza. Z punktu widzenia klimatu to strata podwójna: zmarnowane zasoby i niepotrzebnie wyemitowany CO₂.
Jak zmiany klimatu wpływają na bezpieczeństwo upraw?
Globalne ocieplenie bezpośrednio uderza w podstawowe uprawy, od których zależy bezpieczeństwo żywnościowe milionów ludzi. Banany, podstawa wyżywienia dla 400 milionów osób, są coraz bardziej narażone na choroby i ekstremalne zjawiska pogodowe. Do 2080 roku nawet 60% obszarów uprawnych w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach może stać się nieprzydatnych do ich produkcji.
Podobnie kawa – szczególnie Arabika – jest niezwykle wrażliwa na wzrost temperatury. Do połowy stulecia powierzchnia upraw może zmniejszyć się nawet o połowę. Kakao z kolei, produkowane głównie w Ghanie i na Wybrzeżu Kości Słoniowej, doświadcza spadków plonów z powodu upałów i chorób roślin, co już dziś skutkuje rekordowymi cenami na rynku światowym.
Jakie są konsekwencje zmian klimatu w kontekście produkcji żywności?
Zmiany w produkcji żywności przekładają się nie tylko na dostępność i ceny w krajach rozwiniętych, lecz także na życie milionów drobnych rolników w Globalnym Południu. Z uprawy kawy utrzymuje się około 25 milionów ludzi, z kakao – nawet 50 milionów.
Spadek plonów, nasilone choroby roślin i ekstremalne zjawiska pogodowe oznaczają ryzyko ubóstwa, migracji i głodu. Już dziś ponad 295 milionów osób w 53 krajach cierpi na ostre niedożywienie, a prognozy wskazują, że do 2050 roku problem ten może się nasilić o kolejne 20%, jeśli nie zostaną podjęte działania adaptacyjne i łagodzące.
Dlaczego liczenie emisji żywności to wyzwanie strategiczne?
Instytucje finansowe, inwestorzy i regulatorzy coraz częściej analizują ślad węglowy żywności jako element ryzyka biznesowego. Przedsiębiorstwa spożywcze muszą raportować emisje, a konsumenci – świadomi konsekwencji dla klimatu – wolą kupić artykuły o mniejszym śladzie węglowym, zwłaszcza te pochodzące z lokalnych źródeł.
To oznacza konieczność nowych inwestycji w technologie, efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw i ograniczenie strat. Z kolei konsumenci, nawet poprzez drobne decyzje przy sklepowej półce, mogą pośrednio wpływać na tempo zmian.
Podsumowanie
Produkcja żywności odpowiada za znaczną część globalnych emisji i stanowi jedno z największych wyzwań na drodze do neutralności klimatycznej. Produkty zwierzęce, takie jak wołowina czy wieprzowina, mają największy ślad węglowy, podczas gdy produkty roślinne i warzywa obciążają atmosferę znacznie mniej.
Całkowita suma emisji wynika zarówno z procesów produkcji i przetwórstwa, jak i ze strat, opakowań czy przechowywania. Odpowiedzialność leży po stronie producentów, instytucji finansowych oraz konsumentów. To od działań całego łańcucha dostaw zależy, czy uda się ograniczyć emisje i zbliżyć do celu neutralności klimatycznej.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
1. Od czego zacząć liczenie śladu węglowego w branży spożywczej?
Podstawą jest zebranie danych – zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich – dotyczących całego łańcucha dostaw. Obejmuje to produkcję roślinną i zwierzęcą, zużycie energii, emisji metanu, transportu, opakowania, przechowywanie i przetwórstwo. Następnie warto przeprowadzić analizę cyklu życia produktu (LCA), która pokazuje całkowitą sumę emisji gazów cieplarnianych w przeliczeniu na ekwiwalent dwutlenku węgla.
2. Czy działanie na rynku lokalnym zmniejszy emisje moich produktów żywnościowych?
Nie zawsze. Choć transport odpowiada za część emisji, to kluczowe znaczenie ma sposób produkcji. Przykładowo, żywność roślinna uprawiana w odpowiednich warunkach może mieć mniejszy ślad węglowy, nawet jeśli jest importowana. Z kolei lokalna produkcja mięsa czy nabiału nadal wiąże się z większym obciążeniem atmosfery ze względu na emisje metanu i konieczność zagospodarowania pastwiskami.
3. Jak Plan Be Eco może wesprzeć producentów żywności w drodze do neutralności klimatycznej?
Plan Be Eco specjalizuje się w liczeniu śladu węglowego produktów spożywczych oraz całych organizacji. Pomagamy przedsiębiorstwom z branży spożywczej przygotować rzetelne analizy LCA, raportować emisje zgodnie z wymogami oraz wskazywać działania redukujące wpływ na środowiska. Dzięki temu firmy mogą skutecznie zmniejszyć swój ślad węglowy, przygotować się do neutralności klimatycznej i budować przewagę konkurencyjną na rynku.
Linki referencyjne
https://ourworldindata.org/environmental-impacts-of-food?insight=there-are-also-large-differences-in-the-carbon-footprint-of-the-same-foods#key-insights
https://www.visualcapitalist.com/visualising-the-greenhouse-gas-impact-of-each-food
https://www.wfp.org/publications/global-report-food-crises-grfc
https://www.actionagainsthunger.org.uk/why-hunger/climate-crisis
