EUDR – rozporządzenie UE przeciwko degradacji lasów. Co muszą wiedzieć firmy?
W czerwcu 2023 roku Unia Europejska przyjęła przełomowe rozporządzenie w sprawie produktów wolnych od wylesiania, znane jako EUDR (European Union Deforestation Regulation). Jego celem jest ograniczenie importu i sprzedaży na rynku unijnym surowców i towarów, które przyczyniają się do wylesiania i degradacji lasów. EUDR to jeden z kluczowych elementów Zielonego Ładu i strategii UE na rzecz ochrony bioróżnorodności oraz przeciwdziałania zmianom klimatu.
Czym jest rozporządzenie EUDR w kontekście ochrony środowiska?
EUDR to obowiązujące w państwach członkowskich Unii Europejskiej rozporządzenie, przyjęte w czerwcu 2023 roku, którego celem jest ograniczenie globalnego wylesiania związanego z produkcją i handlem surowcami oraz towarami konsumpcyjnymi. Rozporządzenie uchyla wcześniejszą dyrektywę EUTR (EU Timber Regulation) i znacząco poszerza zakres regulacji – zarówno pod względem objętych produktów, jak i obowiązków przedsiębiorstw.
W odróżnieniu od dotychczasowych przepisów, które koncentrowały się głównie na legalności pozyskania drewna, EUDR wprowadza nowy, bardziej restrykcyjny standard: towar musi nie tylko pochodzić z legalnego źródła zgodnie z przepisami kraju pochodzenia, ale również nie może przyczyniać się do wylesiania ani degradacji lasów po 31 grudnia 2020 roku.
Innymi słowy – produkt może być zgodny z prawem lokalnym, ale jeśli jego pozyskanie wiązało się z przekształceniem lasu w pole uprawne (np. pod soję, kawę czy pastwiska) – nie będzie dopuszczony do obrotu na rynku UE.
Jakie są przyczyny zmiany klimatu?
Nowe rozporządzenie wprowadza obowiązek weryfikacji pochodzenia i wpływu środowiskowego każdego objętego produktu. Firmy muszą udowodnić, że ich surowce i towary nie przyczyniły się do wylesiania, a dokumentacja musi zawierać m.in. dokładne współrzędne geograficzne miejsca pochodzenia surowca. W ten sposób UE chce wyeliminować z rynku towary, które nie spełniają określonych kryteriów środowiskowych, i przeciwdziałać nieuczciwej konkurencji kosztem przyrody.
EUDR to element szerszej polityki klimatycznej i środowiskowej UE, zgodnej z celami Europejskiego Zielonego Ładu, który zakłada osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Rozporządzenie ma również wymiar globalny – jego skutki odczują eksporterzy z krajów takich jak Brazylia, Indonezja, Wybrzeże Kości Słoniowej czy Malezja, którzy będą musieli udowodnić zgodność swoich produktów z unijnymi wymogami.
Jaki jest cel rozporządzenia EUDR?
Celem rozporządzenia EUDR jest ograniczenie importu oraz handlu na rynku Unii Europejskiej produktami, które przyczyniają się do wylesiania lub degradacji lasów.
Regulacja jest elementem szerszej strategii UE na rzecz zatrzymania globalnej utraty lasów i ich przywracania, zapoczątkowanej w komunikacie Komisji Europejskiej z 2019 roku, w którym wskazano potrzebę intensyfikacji działań chroniących zasoby leśne na świecie.
Wśród kluczowych celów EUDR znajdują się:
Zmniejszenie wpływu konsumpcji towarów w UE na światowe procesy wylesiania i niszczenia ekosystemów leśnych,
Ograniczenie emisji dwutlenku węgla o ok. 32 miliony ton rocznie, co odpowiada rocznym emisjom całego kraju średniej wielkości,
Ochrona globalnej bioróżnorodności, poprzez zmniejszenie presji na lasy tropikalne i inne cenne obszary przyrodnicze.
Rozporządzenie to stanowi istotny filar Europejskiego Zielonego Ładu, a także wspiera realizację celów unijnej strategii klimatycznej i bioróżnorodności do 2030 roku, wzmacniając rolę UE jako lidera w działaniach na rzecz ochrony środowiska na skalę globalną.
Jakie produkty są objęte EUDR?
Rozporządzenie dotyczy siedmiu surowców i ich produktów pochodnych:
Drewno (i produkty drewnopochodne, np. papier, celuloza, meble),
Soja,
Wołowina (w tym skóry i produkty przetworzone),
Olej palmowy,
Kakao,
Kawa,
Guma naturalna.
Z czasem lista ta może zostać rozszerzona. UE chce w ten sposób ograniczyć presję na lasy tropikalne w Ameryce Południowej, Azji i Afryce, chroniąc zasoby naturalne, zdrowie publiczne oraz prawa człowieka.
Kogo dotyczy rozporządzenie?
Rozporządzenie EUDR ma szeroki zakres stosowania i obejmuje wszystkie podmioty gospodarcze, które wprowadzają na rynek UE lub eksportują z UE surowce i produkty wymienione w załączniku do rozporządzenia (m.in. drewno, soja, olej palmowy, wołowina, kakao, kawa, guma i ich pochodne). Oznacza to, że EUDR nie dotyczy wyłącznie producentów – wpływa również na całą sieć pośredników, dystrybutorów i eksporterów, niezależnie od skali działalności.
Przepisy mają zastosowanie do dwóch głównych kategorii podmiotów:
Operatorów – czyli firm, które po raz pierwszy wprowadzają dany produkt do obrotu na rynku unijnym lub go eksportują poza UE. To właśnie operatorzy ponoszą główną odpowiedzialność za weryfikację zgodności produktów z EUDR i muszą złożyć formalne oświadczenie o zgodności w unijnym systemie informacyjnym.
Handlowców – czyli firm, które nabywają i sprzedają produkty już obecne na rynku UE, ale nie są ich pierwotnymi importerami lub eksporterami. Choć ich obowiązki są nieco lżejsze niż w przypadku operatorów, handlowcy muszą mimo to przechowywać informacje o dostawcach i klientach w swoim łańcuchu dostaw, by umożliwić prześledzenie pochodzenia produktów.
EUDR nie rozróżnia firm pod względem wielkości, dlatego dotyczy zarówno dużych korporacji międzynarodowych, jak i małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), w tym rodzinnych firm handlowych, lokalnych dystrybutorów czy detalistów. Nawet niewielka firma, która importuje np. kawę, meble drewniane czy czekoladę, będzie musiała spełnić określone obowiązki, jeśli chce działać legalnie na rynku unijnym.
Rozporządzenie obejmuje również sprzedaż w modelu B2B i B2C, a także sprzedaż online, co oznacza, że także platformy e-commerce i ich dostawcy muszą dostosować się do wymogów regulacji, jeśli sprzedają objęte produkty konsumentom w UE.
Warto też podkreślić, że zgodność z EUDR będzie wymagana niezależnie od kraju pochodzenia produktu – nawet jeśli surowce lub towary pochodzą z państw członkowskich UE, muszą spełniać te same kryteria co produkty z krajów trzecich.
Kiedy EUDR wchodzi w życie?
Rozporządzenie obowiązuje od 29 czerwca 2023 roku.
Obowiązki zaczynają być egzekwowane:
od 30 grudnia 2024 r. – dla dużych firm,
od 30 czerwca 2025 r. – dla mikro i małych przedsiębiorstw.
Czy należyta staranność jest konieczna w EUDR?
Aby spełnić wymagania rozporządzenia EUDR, każda firma wprowadzająca lub eksportująca produkty objęte regulacją musi wdrożyć system należytej staranności (due diligence), który pozwoli udowodnić, że dany towar nie pochodzi z terenów objętych wylesianiem po 31 grudnia 2020 r. Proces ten obejmuje trzy kluczowe etapy: gromadzenie danych, ocenę ryzyka oraz działania minimalizujące ryzyko.
Przedsiębiorstwo musi zebrać szczegółowe informacje o produkcie (nazwa, ilość, data produkcji), jego pochodzeniu (w tym geolokalizacja działek produkcyjnych), a także dane wszystkich uczestników łańcucha dostaw. Następnie dokonuje się oceny ryzyka na podstawie czynników takich jak lokalizacja, status leśny terenu, przestrzeganie praw środowiskowych i własnościowych, a także poziom korupcji czy konfliktów w kraju produkcji.
W przypadku stwierdzenia ryzyka firma powinna podjąć odpowiednie działania zaradcze, np. zlecić audyt, uzyskać dodatkowe dokumenty lub certyfikaty. Każdy operator ma obowiązek złożyć w unijnym systemie informacyjnym oświadczenie należytej staranności, potwierdzające zgodność działań z EUDR. Niezbędne jest również mapowanie całego łańcucha dostaw i zapewnienie pełnej identyfikowalności surowców – od miejsca pozyskania, przez przetwórców i dystrybutorów, aż po sprzedaż detaliczną.
Jakie technologie mogą pomóc w zgodności z EUDR?
Aby sprostać wymaganiom EUDR, wiele firm sięga po nowoczesne technologie:
Geolokalizacja – identyfikacja działek rolnych na podstawie współrzędnych GPS,
Blockchain – śledzenie łańcucha dostaw w sposób przejrzysty i niezmienny,
IoT – monitorowanie warunków środowiskowych w czasie rzeczywistym,
AI i analiza danych – ocena ryzyka i wykrywanie nieprawidłowości,
Satelitarne dane GIS – monitorowanie deforestacji i zmian użytkowania terenu.
Jakie są sankcje za nieprzestrzeganie EUDR?
EUDR, jako bezpośrednio stosowane rozporządzenie, ma charakter nadrzędny wobec prawa krajowego, co oznacza, że jego zastosowanie jest obowiązkowe we wszystkich państwach członkowskich – bez względu na istniejące wcześniej praktyki czy przepisy w odniesieniu do obrotu towarów i usług. Jego celem jest stworzenie przejrzystego systemu, który pozwoli wyeliminować z rynku UE produkty przyczyniające się do wylesiania i niezgodnego z prawem użytkowania gruntów w krajach trzecich.
Firmy, które nie spełnią wymagań rozporządzenia, muszą liczyć się z:
karami finansowymi – do 4% rocznego obrotu w UE,
zakazem wprowadzenia produktu na rynek,
nakazem wycofania towaru z obrotu,
utratą zaufania klientów i inwestorów.
czasowy zakaz działalności
zgłoszenia do prokuratury
W przypadku systemowego naruszenia, możliwe są także czasowe wykluczenia z rynku UE.
EUDR a ESG – nowy standard w zrównoważonym rozwoju
Rozporządzenie EUDR silnie wpisuje się w unijną strategię ESG (Environmental, Social, Governance) oraz Europejski Zielony Ład, stanowiąc istotny element transformacji gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej i ochrony zasobów naturalnych. Regulacja ta nie tylko wymusza zmianę praktyk biznesowych, ale także wyznacza nowy standard odpowiedzialności środowiskowej i społecznej dla firm operujących na rynku unijnym.
W kontekście filaru E (Environmental), EUDR przeciwdziała utracie bioróżnorodności, degradacji gleby, emisjom gazów cieplarnianych związanych z wylesianiem oraz chroni globalne zasoby leśne, które są kluczowe dla pochłaniania CO₂ i stabilizacji klimatu. Wymagania dotyczące geolokalizacji, śledzenia pochodzenia surowców i oceny ryzyka środowiskowego stanowią element realnej transformacji w kierunku transparentnych i niskoemisyjnych łańcuchów dostaw.
W filarze S (Social), EUDR pośrednio wzmacnia przestrzeganie praw człowieka, w tym praw ludności rdzennej i społeczności lokalnych, które często są ofiarami nielegalnego wylesiania. Firmy, które chcą pozostać zgodne z regulacją, muszą dokładniej analizować wpływ swojej działalności na ludzi w krajach pochodzenia surowców – co może prowadzić do lepszych praktyk w zakresie odpowiedzialnego pozyskiwania i handlu.
Z perspektywy G (Governance), EUDR wprowadza większą odpowiedzialność zarządczą i wymaga od firm wdrożenia systemów należytej staranności, raportowania oraz zarządzania ryzykiem w łańcuchu dostaw. Odpowiedzialność za zgodność z przepisami spoczywa na poziomie operacyjnym i strategicznym – od zespołów zakupowych, przez compliance, po zarząd.
Dekarbonizacja krok po kroku: przepis na konkurencyjny i odporny biznes
Już dziś wiele globalnych korporacji traktuje EUDR nie jako biurokratyczny obowiązek, lecz jako impuls do transformacji modeli biznesowych – w kierunku bardziej etycznych, przejrzystych i zrównoważonych praktyk. Nowe regulacje stają się również ważnym kryterium dla inwestorów, którzy coraz częściej oczekują zgodności z ESG i analizują ryzyka środowiskowe i społeczne w decyzjach kapitałowych.
W efekcie EUDR może stać się nie tylko narzędziem ochrony środowiska, ale także źródłem przewagi konkurencyjnej – szczególnie dla firm, które odpowiednio wcześnie dostosują się do nowych wymagań i zbudują reputację liderów zrównoważonego rozwoju.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
Rozporządzenie EUDR wpisuje się w szersze działania UE na rzecz ochrony środowiska, ograniczenia degradacji lasów oraz walki ze zmianami klimatu. Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, państwa członkowskie mają obowiązek wspierać polityki służące ochronie zasobów naturalnych, powietrza, wód i zdrowia publicznego, a także przestrzegać praw człowieka, w tym zapisów zawartych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.
W odniesieniu do relacji z państwami trzecimi, EUDR może mieć wpływ na kształtowanie polityki zewnętrznej Unii, przyczyniając się do uznania standardów środowiskowych na arenie międzynarodowej. Wdrażanie tego aktu prawnego opiera się na zasadzie należytej staranności, co oznacza, że firmy – niezależnie od tego, czy działają w sektorze drewna, rolnictwa czy przetwórstwa – mają określone obowiązki w zakresie gromadzenia i weryfikacji informacji o pochodzeniu surowców.
Największy wpływ rozporządzenie może mieć w krajach będących głównymi eksporterami surowców do UE, gdzie brak przejrzystości w określeniu źródła pochodzenia może doprowadzić do wykluczenia z łańcuchów dostaw. To przekształcenie Unii w lidera odpowiedzialnego handlu ma również wymiar edukacyjny – przyczynia się do przedstawienia problemu na forum międzynarodowym i wskazuje kierunki dalszego rozwoju w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju.
Wprowadzenie EUDR to krok milowy, który w przyszłości może objąć także inne produkty, sektory i praktyki wpływające na życie na całym świecie.
