Jakie są przyczyny zmiany klimatu?
W tym artykule nie znajdziesz katastroficznych scenariuszy z filmów science fiction. Znajdziesz za to rzetelne dane naukowe, konkretne przykłady z życia i odpowiedzi na najczęstsze pytania sceptyków. Pokażemy, dlaczego klimat się zmienia, kto za to odpowiada – i co można z tym zrobić. Nie jako aktywiści, ale jako zwykli ludzie, którzy słuchają nauki.
Czy działalność człowieka jest powodem katastrofy klimatycznej?
Zmiany klimatu to nie hipoteza, nie teoria spiskowa, nie „naturalny cykl”, jak sugerują sceptycy. To zjawisko potwierdzone twardymi danymi, setkami badań naukowych i dekadami obserwacji z całego świata.
Atmosfera Ziemi nagrzewa się w tempie bezprecedensowym. Lodowce znikają, poziom mórz rośnie, a ekstremalne zjawiska pogodowe stają się nową normą. Nie dzieje się to bez przyczyny. Zmiany te są bezpośrednim skutkiem konkretnej działalności człowieka – przede wszystkim emisji gazów cieplarnianych ze spalania paliw kopalnych, wylesiania i masowego rolnictwa.
Nie ma dziś żadnej poważnej instytucji naukowej, która kwestionowałaby antropogeniczne źródła globalnego ocieplenia. Konsensus naukowy jest przytłaczający: to my zmieniamy klimat.
Co jest przyczyną zmiany klimatu?
Bezprecedensowe zmiany klimatu, które obserwujemy na całym świecie, są jednoznacznie spowodowane przez działalność człowieka – przede wszystkim emisją gazów cieplarnianych.
Zgodnie z Szóstym Raportem IPCC (AR6):
„Jest jednoznaczne, że wpływ człowieka doprowadził do ocieplenia atmosfery, oceanu i lądów.”
Najważniejsze antropogeniczne (czyli pochodzące od człowieka) czynniki powodujące zmianę klimatu to:
Emisje dwutlenku węgla (CO₂) ze spalania węgla, ropy i gazu.
Emisje metanu (CH₄) i podtlenku azotu (N₂O) głównie z rolnictwa i przemysłu.
Wylesianie, które zmniejsza zdolność naszej planety do pochłaniania CO₂.
Zanieczyszczenia przemysłowe, w tym fluorowane gazy cieplarniane.
Naturalne czynniki, takie jak aktywność słoneczna czy wulkany, miały znikomy wpływ na obserwowane globalne ocieplenie – w przeciwieństwie do dominującego wpływu człowieka.
Od kiedy badamy ocieplenie klimatu Ziemi?
Badania nad klimatem Ziemi w kontekście globalnego ocieplenia koncentrują się głównie na okresie od początku rewolucji przemysłowej, czyli od połowy XIX wieku. To właśnie wtedy zaczęliśmy systematycznie spalać paliwa kopalne na dużą skalę, uwalniając do atmosfery coraz większe ilości dwutlenku węgla (CO₂).
Wzrost średniej temperatury Ziemi mierzymy względem epoki przedprzemysłowej (ok. 1850–1900) – uznawanej za punkt odniesienia, kiedy działalność człowieka nie miała jeszcze znaczącego wpływu na klimat. Od tego czasu średnia globalna temperatura wzrosła – i to właśnie ten wzrost jest kluczowym dowodem na antropogeniczną zmianę klimatu.
Średnia temperatura globalna – ile powinna wynosić?
W Porozumieniu Paryskim, przyjętym na COP21 w grudniu 2015 r., państwa zobowiązały się do ograniczenia wzrostu średniej globalnej temperatury „znacznie poniżej 2 °C” powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej, jednocześnie podejmując wysiłek, aby cel ten był jeszcze ambitniejszy – nie przekroczyć 1,5 °C.
Ta niższa granica wynika z obaw, że przekroczenie 2 °C może spowodować tzw. „nieodwracalne” zmiany klimatu – jak utrata pokrywy lodowej Arktyki, trwałe podnoszenie poziomu mórz czy masowe wymieranie gatunków . Dlatego 1,5 °C stanowi granicę bezpieczeństwa – im bliżej tej wartości się utrzymamy, tym mniej poważnych konsekwencji doświadczymy.
Dzisiaj wiemy już jednak, że rok 2024 okazał się pierwszym w historii, w którym średnia temperatura przekroczyła próg ocieplenia 1,5°C. Naukowcom zależy, żeby poziom ten nie utrzymał się na stałe – wówczas nie będzie można obniżyć temperatury ani cofnąć zmian, na które teraz jeszcze nie jest za późno.
Globalne ocieplenie – jak wzrastała temperatura na planecie?
Gwałtowne przyspieszenie wzrostu temperatury powierzchni planety odnotowano po roku 1970. Dziesięciolecie 2013–2023 było najcieplejszym w historii pomiarów, a rok 2024 pobił wszystkie dotychczasowe rekordy globalnego ciepła. Najbardziej widoczne dla nas są fale upałów nawiedzające kraje europejskie np. Hiszpanię (45°C), czy Wielką Brytanię (40°C).
Szczególnie dotkliwe są wysokie temperatury w dużych miastach, które latem stają się wręcz nie do zniesienia. Kolejnym skutkiem ocieplania się ziemi są rekordowe pomiary w regionach umiarkowanych i subpolarnych np. 30°C w Kanadzie Północnej, co dawniej się po prostu nie zdarzało.
Temperatura nie wzrasta równomiernie na całym obszarze kuli ziemskiej. Najszybciej nagrzewa się Arktyka. Grenlandia z tego samego powodu traci ponad 250 mld ton lodu rocznie. Satelity NASA dostarczają nam na ten temat informacje na bieżąco. Lodowce na całym świecie topnieją w zastraszającym tempie. Sama Antarktyda traci rocznie 150 mld ton lodu.
Masowa utrata lodu powoduje coraz szybszy wzrost poziomu mórz, a jeśli obecne trendy się utrzymają, pod koniec wieku poziom oceanów może wzrosnąć nawet o 1 metr, co zagrozi egzystencji miast takich jak Dżakarta, Miami, Wenecja i wielu wysp na Pacyfiku.
W skutek globalnego ocieplenia ekstremalne zjawiska pogodowe stają się normą. To już nie „kaprysy pogody” – to nowy klimat. Cieplejsza atmosfera zatrzymuje więcej energii i wilgoci, co napędza takie tragedie jak:
pożary lasów Kanada, 2023 – ponad 17 mln hektarów spalonych, rekord wszech czasów;
powodzie: Pakistan (2022), Libia (2023) – dziesiątki tysięcy ofiar;
susze: w 2022 aż 60% powierzchni UE było zagrożone poważnym niedoborem wody;
cyklony: cieplejsze oceany to silniejsze huragany – zjawiska klasy 5 pojawiają się częściej.
Naukowcy od lat tworzą tzw. modele klimatyczne, które symulują zmiany temperatury, opierając się na różnych scenariuszach. Kiedy modele uwzględniały tylko naturalne czynniki (np. zmiany aktywności słonecznej, wulkanów), nie potrafiły odtworzyć obecnego ocieplenia.
Dopiero po dodaniu czynników antropogenicznych – takich jak emisje CO₂, metanu, deforestacja – symulacje dokładnie pasują do rzeczywistości. Tylko modele uwzględniające działalność człowieka tłumaczą obecne zmiany. Dlaczego? Nie ma bardziej jednoznacznego wskaźnika antropogenicznego wpływu niż stężenie dwutlenku węgla (CO₂).
Przed epoką przemysłową wynosiło ok. 280 ppm (cząstek na milion). W maju 2024 roku przekroczyło 426 ppm – i nadal rośnie. Istotny jest fakt, że takie wartości nie występowały na Ziemi od około 2 milionów lat. Poziom mórz był wówczas o kilkanaście metrów wyższy, a Arktyka pozbawiona lodu. Na czym polega różnica? Wtedy zmiany stężenia dwutlenku węgla rozciągały się w czasie tysięcy lat, a teraz dzieje się to w jedno stulecie.
Kto odpowiada za efekt cieplarniany i zmianę klimatu?
Główna przyczyna wzrostu stężenia gazów cieplarnianych (GHG) to spalanie węgla, ropy i gazu ziemnego. Emitujemy miliardy ton CO₂ rocznie do atmosfery, a ilość ta wzrasta systematycznie nie od tysięcy lat, tylko od niecałych 200 lat.
Analiza dostępnych danych uwydatnia skokowy wzrost po 1950 r., kiedy nastąpiło tzw. Wielkie Przyspieszenie, będące skutkiem przemysłowej produkcji energii, masowego transportu i urbanizacji na szeroką skalę.
Oprócz zwiększania emisji CO₂ człowiek doprowadza swoją działalnością do zmniejszenia pochłaniania CO₂ przez naszą planetę. Dzieje się tak z powodu intensywnego wylesiania. Lasy są naturalnym filtrem dla naszej atmosfery. Wycinając je, dodatkowo emitowany jest dwutlenek węgla z rozkładu materii organicznej. Największy tropikalny las na świecie, Amazonia, od kilku lat emituje więcej CO₂ niż pochłania. Natomiast torfowiska i lasy deszczowe w Azji Południowo-Wschodniej są wypalane pod uprawy oleju palmowego.
Rolnictwo, oprócz “rozpychania się” w lasach określa swój wpływ na klimat poprzez emisję metanu. Metan (CH₄) jest mało widocznym, ale za to bardzo groźnym gazem cieplarnianym. Od 20 lat ma ponad 80 razy silniejsze działanie cieplarniane niż CO₂. Hodowla zwierząt odpowiada za największą, lecz niejedyną, część emisji. Metan pochodzi także z nawozów sztucznych, fermentacji obornika oraz upraw ryżu.
Emisje gazów cieplarnianych są napędzane również przez transport oraz przemysł ciężki. Są to sektory bardzo trudne do dekarbonizacji. Wymagają inwestycji w innowacje np. elektryfikację, paliwo wodorowe, CSS. Samochody, statki oraz samoloty odpowiadają za około 16% globalnych emisji GHG. W krajach rozwiniętych tej emisji jest nawet więcej. Przemysł ciężki (stal, cement, chemia) jest ogromnym źródłem emisji nie tylko dwutlenku węgla, ale także innych procesowych gazów, które trudno uchwycić w statystykach.
Jak zmiany klimatu wpływają na twój biznes?
A może to jednak nie człowiek jest winny? Niektórzy denialiści twierdzą, że za zmianami klimatycznymi stoi słońce oraz cykle planetarne. Niestety dane naukowe są nieubłagane. Aktywność słoneczna w ostatnich dekadach nie tylko nie wzrosła, ale wręcz spadła. Aktywność wulkaniczna też nie wyjaśnia ocieplenia klimatu. Efekt aerozoli sprawia, że erupcje chłodzą planetę. Gdyby przyczyną były czynniki naturalne, klimat powinien się lekko ochładzać, a nie ocieplać.
Podsumowując, zmiany klimatu są nie tylko realne, ale też jednoznacznie spowodowane przez człowieka. Emisje CO₂, metanu i innych gazów cieplarnianych pochodzą z naszej gospodarki: produkcji energii, rolnictwa, transportu i przemysłu. Wnioski są dosyć ponure, ale można na nie spojrzeć też z innej perspektywy. Jeżeli człowiek swoją działalnością wywołuje zmiany klimatu, to również swoją działalnością może te zmiany zatrzymać.
Jakie mogą być skutki zmiany klimatu dla człowieka?
Skutki zmiany klimatu dla człowieka są zróżnicowane i mogą mieć poważne konsekwencje w wielu aspektach życia społecznego, gospodarczego i zdrowotnego.
Skutki zdrowotne zmiany klimatu
Obserwujemy je już teraz. Wspomniane już fale upałów zwiększają ryzyko zgonów, zwłaszcza wśród osób starszych i dzieci. Cieplejszy klimat sprzyja także rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych przez wektory, takich jak malaria, denga czy wirus Zika. Wyższe temperatury powodują także problemy z jakością powietrza. Coraz powszechniejsze są choroby układu oddechowego. WHO szacuje, że zanieczyszczenie powietrza zabija rocznie ponad 7 milionów ludzi na świecie, a to więcej niż papierosy.
Skutki społeczne
Ekstremalne zjawiska pogodowe oraz susze wywołane zmianami klimatu wpływają na spadek plonów rolnych. Konsekwencją tego jest wzrost cen żywności. Mogą się także pojawić zakłócenia w łańcuchach dostaw. Susze, powodzie i niedobory żywności spowodują, że ludzie zmuszeni zostaną do opuszczenia swoich domów i szukania bardziej przyjaznych miejsc. Migracje klimatyczne na szeroką skalę mogą doprowadzić do niepokojów społecznych i politycznych.
Konsekwencje gospodarcze wysokich emisji CO2 (dwutlenek węgla)
Konieczność dostosowania się do nowej rzeczywistości klimatycznej niesie za sobą także skutki gospodarcze. Koszty odbudowy rejonów dotkniętych kataklizmami są ogromne. Huragany, powodzie i pożary dotykają coraz większe obszary i oprócz niszczenia siedlisk ludzkich zakłócają działalność infrastruktury oraz całych gałęzi gospodarczych (np. rolnictwo).
Skutki zdrowotne zmian klimatycznych
Zmiana klimatu ma poważne skutki dla ludzi. Wpływa na zdrowie (wzrost chorób, upały, zanieczyszczenia), bezpieczeństwo żywności i wody, powoduje migracje oraz konflikty. Niesie straty dla gospodarki (rolnictwo, infrastruktura) i zmienia codzienne życie przez częstsze, ekstremalne zjawiska pogodowe. Konieczne są działania adaptacyjne i ograniczające emisje, by zmniejszyć te zagrożenia.
Raportowanie ESG w ochronie zdrowia i branży farmaceutycznej
Dlaczego ograniczanie emisji gazów cieplarnianych ma sens?
W tej debacie jedno pytanie powraca jak bumerang:
A co to da, skoro Chiny i tak emitują więcej?
Czy nasze działania naprawdę coś zmienią?
Może lepiej się po prostu dostosować?
Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych teraz, powoduje zminimalizowanie szkód w przyszłości. Każdy ułamek stopnia ma znaczenie. Różnica między wzrostem temperatury o 1,5°C a 2°C wydaje się być minimalna. Tymczasem w praktyce oznacza ona dwa razy więcej ekstremalnych upałów, co za tym idzie: dwa razy większe ryzyko zgonów z powodu gorąca. Różnica ta ma ogromny wpływ na ryzyko niedoboru wody, a także migracje klimatyczne. Nawet tak niewielki wzrost temperatury spowoduje trzy razy większe ryzyko utraty ekosystemów koralowych.
Jednym z najważniejszych sposobów na ograniczenie emisji CO₂ jest transformacja energetyczna. Ma ona także realny wpływ na nasze zdrowie. Odejście od spalania węgla i ropy oznacza mniej emisji pyłów (PM2.5, PM10), tlenków siarki, azotu i rtęci, czyli substancji silnie szkodliwych dla organizmu. Dzięki temu może spaść liczba przypadków astmy lub raka płuc. Zmniejszy się też ryzyko zawałów serca i udarów. W efekcie prowadzi to do oprawy jakości życia osób starszych i dzieci.
Z ekonomicznego punktu widzenia bardziej wskazane jest, aby zapobiegać zmianom klimatycznym niż walczyć z ich skutkami. Ekonomiści z Stern Review (2006, zaktualizowane w 2021) pokazali jasno: „Koszty niepodjęcia działań będą 5–20 razy wyższe niż koszty transformacji energetycznej.”
Na chwilę obecną OZE już są tańsze niż paliwa kopalne. To nie tylko „zielona ideologia”. To czysta ekonomia. Energia z farm wiatrowych i słonecznych jest dziś najtańszym źródłem energii elektrycznej w większości regionów świata. Od 2010 r. koszt paneli słonecznych spadł o ponad 80%, baterii – o ponad 85%. Inwestycje w OZE dają także więcej miejsc pracy niż przemysł paliw kopalnych.
Co można zrobić?
Zmiany klimatu mają charakter globalny, ale rozwiązania zaczynają się lokalnie – od codziennych wyborów i nacisków społecznych na polityków, firmy i instytucje. Nie da się uratować planety w pojedynkę, ale każdy głos i działanie mają znaczenie. Redukcja śladu węglowego możliwa jest poprzez decyzje podejmowane na co dzień.
Oszczędzanie energii
Światło i urządzenia warto wyłączać, gdy nie są używane. Zastosowanie żarówek LED pozwala zmniejszyć zużycie energii. Przy zakupie sprzętu AGD i RTV dobrze jest zwracać uwagę na klasę energetyczną – im wyższa, tym lepiej dla klimatu i rachunków.
Znaczenie ma również źródło ciepła w budynkach mieszkalnych. Stosowanie pomp ciepła, ogrzewania elektrycznego opartego na odnawialnych źródłach energii (OZE) lub wybór dostawcy oferującego zieloną energię przyczyniają się do redukcji emisji. Dodatkowo, montaż paneli fotowoltaicznych umożliwia produkcję własnej energii. Dobrze wykonana izolacja budynku zmniejsza zapotrzebowanie na ogrzewanie i tym samym ogranicza emisje.
Wybory żywieniowe
Produkcja 1 kg wołowiny wiąże się z emisją ok. 27 kg CO₂. Ograniczenie spożycia mięsa ma zatem realny wpływ na ślad węglowy. Wybierając żywność lokalną i sezonową, zmniejsza się emisje związane z transportem i przechowywaniem, a także zyskuje się dostęp do świeższych produktów. Planowanie zakupów żywności pozwala ograniczyć jej marnowanie, co również korzystnie wpływa na klimat.
Odpowiedzialna konsumpcja
Świadome podejście do kupowania towarów i usług ma duże znaczenie. Zasada „kupuj mniej, ale lepiej” sprawdza się najlepiej – wybór produktów trwalszych, wielorazowego użytku zmniejsza ilość odpadów. Naprawianie rzeczy zamiast ich wyrzucania oraz korzystanie z drugiego obiegu (np. ubrań, mebli czy sprzętów) służy nie tylko środowisku, ale również domowemu budżetowi.
Transport
Korzystanie z transportu publicznego, roweru lub przemieszczanie się pieszo to najbardziej ekologiczne formy mobilności. W sytuacjach wymagających użycia samochodu, warto wybierać modele elektryczne lub hybrydowe albo dzielić przejazdy. Ograniczenie podróży lotniczych również wpływa korzystnie – jeden lot transatlantycki to średnio 1 tona CO₂ na osobę.
Finanse i inwestycje
Ważne jest, gdzie lokowane są środki finansowe. Warto wybierać banki i fundusze, które nie inwestują w paliwa kopalne, a zamiast tego wspierają zrównoważony rozwój. Etyczne inwestowanie oznacza wspieranie firm działających odpowiedzialnie środowiskowo.
Zmiany systemowe
Potrzebne są rozwiązania systemowe, które umożliwią zrównoważony styl życia bez nadmiernego obciążania jednostek. Przykłady to budowa infrastruktury rowerowej, rozwój transportu publicznego, transformacja energetyczna, wspieranie zielonego budownictwa oraz zmiany w prawie budowlanym i regulacjach dotyczących ogrzewania (np. kotłów węglowych).
Zaangażowanie obywatelskie
System kształtowany jest również przez naciski społeczne. Głosowanie na polityków traktujących poważnie kwestie klimatyczne, udział w lokalnych inicjatywach i wspieranie organizacji ekologicznych przyczyniają się do realnych zmian. Firmy reagują na potrzeby klientów, a politycy – na opinie społeczne. Nawet drobne działania mają znaczenie, gdy podejmowane są przez wiele osób jednocześnie. Normy kulturowe potrafią zmieniać się szybciej, niż się wydaje.
Jak osiągnięcie neutralności klimatycznej firmy pomaga w walce z kryzysem klimatycznym
Edukacja i rozmowa
Punktem wyjścia jest rozmowa o klimacie. Edukacja klimatyczna powinna być obecna nie tylko w szkołach i mediach, ale również w codziennych kontaktach – w rodzinie, wśród znajomych, współpracowników. Dzieląc się wiedzą i wiarygodnymi źródłami, przeciwdziała się dezinformacji i buduje społeczną odporność na lęk przed zmianami.
Nie trzeba robić wszystkiego, ale brak działania nie jest rozwiązaniem. Wspólne wysiłki – indywidualne wybory, naciski społeczne i decyzje polityczne – składają się na zmianę w skali globalnej. Przemiana jest możliwa, o ile zostanie rozpoczęta.
Globalne ocieplenie to fakt poparty nauką
99% naukowców zajmujących się klimatem nie ma wątpliwości: to działalność człowieka odpowiada za obecne ocieplenie klimatu. Potwierdzają to dane z pomiarów atmosferycznych, analiz satelitarnych i obserwacji z wielu niezależnych źródeł na całym świecie.
Wiedząc, że główną przyczyną zmian klimatycznych są emisje gazów cieplarnianych pochodzące z działalności człowieka, posiadamy również klucz do rozwiązania problemu. Możemy ograniczyć emisje, inwestować w odnawialne źródła energii, poprawiać efektywność energetyczną i promować zrównoważone wzorce konsumpcji.
Zmiany klimatu to wyzwanie, ale również szansa. Przekształcenie naszych gospodarek i stylu życia może poprawić jakość powietrza, zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne i stworzyć nowe miejsca pracy w zielonych sektorach. Kluczem do sukcesu jest współpraca między państwami, firmami, społecznościami i obywatelami.
Ograniczanie zmian klimatu ma sens – naukowy, ekonomiczny i moralny. Działajmy, póki mamy wybór.
10 faktów o zmianie klimatu
Zmiany klimatu i globalne ocieplenie są bezpośrednio związane z rosnącą zawartością dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych w atmosferze, wynikającą głównie ze spalania paliw kopalnych.
W pierwszej połowie XX wieku zaczęliśmy obserwować wyraźne tempo wzrostu temperatury, co było skutkiem gwałtownego wzrostu emisji po rewolucji przemysłowej.
Topnienie lodowców i kurczenie się pokrywy lodowej prowadzi do wzrostu poziomu wód gruntowych i wód powierzchniowych, co zaburza równowagę w gospodarce wodnej.
Dwutlenek węgla oraz inne gazy cieplarniane mają wpływ na średnią temperaturę na powierzchni Ziemi, wzmacniając efekt cieplarniany i destabilizując system klimatyczny.
Wzrost temperatury wody w oceanach oraz zmiany temperatury na lądach to jedne z najbardziej widocznych skutków działalności człowieka w skali globalnej.
Naukowcy potwierdzają, że działalność człowieka, a nie tylko czynniki naturalne jak wybuchy wulkanów czy zmiany promieniowania słonecznego, jest główną przyczyną obserwowanych zmian.
W ostatniej dekadzie zmiany klimatyczne zachodzą dwukrotnie szybciej w Arktyce, co powoduje ogromne skutki dla globalnego poziomu mórz i negatywny wpływ na środowisko naturalne.
Wzrost globalnej temperatury i jego stężenie w atmosferze powoduje coraz większe zagrożenia także dla produkcji rolnej, co może w dużym stopniu wpłynąć na bezpieczeństwo żywnościowe.
Ograniczenie emisji z produkcji energii i zmian w miejscu pracy, takich jak przechodzenie na odnawialne źródła, to elementy potrzebnej polityki klimatycznej, zwłaszcza w ramach Unii Europejskiej.
W przeszłości niektóre firmy ignorowały wpływ emisji na klimat Ziemi, jednak dziś ich rola w walce z ociepleniem klimatu jest kluczowa.
Źródła:
https://www.gov.pl/web/edukacja-ekologiczna/najwieksze-mity-o-zmianach-klimatu
https://climate.ec.europa.eu/climate-change/causes-climate-change_pl
https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change_pl
https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/zrodla-informacji-o-klimacie-12
https://climate.copernicus.eu/copernicus-2024-first-year-exceed-15degc-above-pre-industrial-level
